त्रिपर्ण - मोनिका गजेंद्रगडकर

देशी – विदेशी – अदेशी कथासंग्रह

खूप मोठ्या म्हणजे ४०-५० पानाच्या दीर्घकथा वाचायचा मला फार कंटाळा आहे. फार मोठ्या कादंबऱ्या वाचण्याइतकेच ते अवघड काम आहे. मला लघुकथा आवडतात. थोडक्यात लिहिणारे काही लेखक तसे खूप काही सांगून जातात. मोनिका गजेंद्रगडकर ह्यांच्या काही कथा मी दिवाळी अंकातून वाचल्या होत्या. त्या एक आघाडीच्या कथाकार आहेत, हे मला माहीत आहे. त्यांचे ‘त्रिपर्ण’ हे कथेचे पुस्तक माझ्या हाती आलं. तीनच कथा असलेले हे पुस्तक. त्यातील २४ पानांची त्यामानाने छोटी असलेली ‘फ्लेमिंगो’ ही कथा प्रथम वाचावयास घेतली. ती आवडली. देशी-विदेशी माणसांची ही कथा. एका एन.आर.आय. असलेल्या माणसाची आणि त्याच्या छोट्या कुटुंबाची ही दर्दभरी कहाणी. ४०-५० वर्षापूर्वी परदेशी स्थलांतरीत झालेल्या अनेक भारतीय कुटुंबातील ५-१० कुटुंबात तरी अशा कथा ऐकावयास मिळतात. अशा एन.आर.आय.चे वृद्ध मातापिता आपल्या आजूबाजूलाच रहात असतात. त्यांच्या दु:खाची आपल्याला थोडीशी कल्पना असते. सुरवातीला शिक्षणासाठी गेलेले हे भारतीय तेथे पैसा आणि प्रतिष्ठा मिळविल्यानंतर तेथील विदेशी मुलीबरोबर संसार थाटतात. पहिली काही वर्षे ते भारतात आई-वडिलांना भेटायला येतात. आई-वडिलही एक-दोनवेळा त्यांच्याकडे जाऊन येतात व आपल्या मुलाच्या कर्तृत्वावर खूश होतात. तेथील संसारात रमलेला हा मुलगा नंतर वृद्ध आई-वडिलांच्याकडे फारसे लक्ष देत नाही. हे तर आपण आजूबाजूला पहात असतोच. ह्या कथेतील असाच एक भारतीय मुलगा. त्याचे दुर्दैव;आणि तो तरुण वयातच जातो. त्याला सॅम नावाचा एक मुलगा असतो. त्याची आई तिकडलीच असते. आणि अचानक सॅम् आणि त्याची आई सॅमच्या आजोबा-आजीला भेटायला भारतात येतात. तो आजोबा-आजीला एक सुखद धक्काच असतो. सॅमसारखा परक्या भूमीत रुजलेला हा मुलगा फ्लेमिंगोसारखा स्थलांतर करून आजोबा-आजीला भेटायला भारतात येतो. आपल्या वडिलांचे मूळ शोधायला तो येतो खरा; पण ते शोधताशोधता त्याला स्वत:चे स्वत्व गवसते. त्याचीच ही आपल्या मनाला चटका लावणारी कहाणी. ही कथा मला आवडली म्हणून पुस्तकातील इतर दोन कथा मी वाचल्या. मोनिका गजेंद्रगडकर ह्या आपल्या कथातून डोरोथी, इसाबेला, जेसी, केटी ह्या परदेशी स्त्रियांच्या व्यक्तिरेखा छान रेखाटतात. मानवी नात्यातील गुंतागुंत शोधताना तेथील मूल्यांचा त्या शोध घेताना दिसतात. एन.आर.आय. जेव्हा तेथील जीवनात स्थिरस्थावर होत असतात तेव्हा नकळत त्यांच्या जीवनात तेथील विदेशी स्त्रियांचा प्रवेश होतो आणि तेथील भिन्न संस्कृतीमुळे त्यांच्यात जगण्याचे नवे ताणतणाव निर्माण होतात. त्यामुळेच त्यांच्या नातेसंबंधात अनेक अडचणी निर्माण होतात. रंग आणि वंश यांच्यातील भेदामुळे जगण्याचे नवे प्रश्न निर्माण होतात. जगातील वर्णभेद फक्त जातीभेदाच्या पोटातून जातात असे नाही. त्याचे उच्चाटन हे होऊ नं शकणाऱ्या एखाद्या रक्तपिपासू, जिवट रोगासारखे असते. ‘वंश’ ह्या कथेतून हेच विदारक सत्य लेखिकेने मांडलं आहे. हे मांडताना कथेतील पात्रांच्या जीवनावर झालेले असंख्य चरे आपल्याला सहज दिसून येतात. ही परदेशी स्थाईक झालेली मुलं आणि त्यांचे इकडे स्वदेशात मदतीशिवाय वृद्धापकाळात जगणारे आई-बाप. हे आजच्या कुटुंब व्यवस्थेतील दु:ख. ह्या भोवतीच ही कथा फिरते. हे दु:ख माणसाचं वयही झटकन पिकवते! वृद्धापकाळातील शारीरिक दुखण्याची नस त्यांना पकडता येते; पण त्यांना झालेल्या मानसिक आजारांची नस आपल्याला पहायला मिळत नाही. मोनिका गजेंद्रगडकर ह्यांनी तीच नस पकडून सुंदर कथा निर्मिती केली आहे. ‘रिलेशनशिप’ हा विषय समजून घेताना त्या एक कथा सांगत जातात. आयुष्यभरासाठी असणाऱ्या रिलेशनशिपला ती संपताक्षणी तिच्या जागी दुसरी रिलेशनशिप उभी करणे हा काही मानवाच्या दु:खावरचा पर्याय नसतो. हेच सांगण्यासाठी त्यांनी ‘सारांश’ ही कथा लिहिली आहे. ही कथा खूप मोठी असली तरी आपण वाचत जातो आणि आपल्या लक्षात येतं की ह्या कथेतील आईला आठवणीवर जगताना असं वाटते की आठवणीनाही असतो एक मूर्त चेहर असतो! त्यालाच चिकटून आहे आपलं जगणं! ह्याच कथेत मोनिका गजेंद्रगडकर कृष्ण आणि जीझस ह्या दोन देवतामधील फरक सांगताना लिहितात.. कृष्ण आणि जीझस दोन्ही गॉड, बट लॉट ऑफ डीफरन्सेस. कृष्ण हसरा, प्रसन्न. त्याचा मुकुटही प्रेशीअस. आणि जीझस ऑलवेज सॅड, ही लूक्स डाऊन आणि कृष्णाची नजर समोर .. तुमच्याकडे पाहणारी .. तरी जीझसच्या वाट्याला त्याच्या जन्मापासून एक काटेरी मुकुट आला .. दु:खवेदनेचा.. दूतच होता ना तो देवाचा! .. जगातल्या सगळ्यांच्या वाटच्या यातना ओळखून त्याने आपल्या मुकूटात त्या एकेका काट्याच्या रूपात खोवून घेतल्या असतील कृष्णाच्या मोरपिसासारख्या! किती सुंदर व्यक्त झाली आहे ही लेखिका! तरीही ती म्हणून जाते .....नाही सापडत माणूस आपल्याला .. माणूस शोध आपण घेत जातो. ह्या तीन दीर्घ कथातून ,,, त्यातील पात्रातून.. कारण ती पात्रे आपल्या आजूबाजूचीच असतात.. ती तुमची-माझी जवळची माणसं असतात .. ही लेखिका ‘सारांश’ ह्या कथेत म्हणते .. आपला जन्म म्हणजे माणूस असण्याचा सुरू झालेला प्रवास .. नि मृत्यू म्हणजे प्रवासाचा अंत नाही, तर मोक्ष! देहमुक्ती .. सगळ्यांच्या पलीकडे पोहोचणे .. स्पर्शापलीकडे, जाणिवापलीकडे आणि ‘स्व’पलीकडे. माणसं गमावण्याचा शाप आपल्याला मिळाला आहे .. हे सांगताना मोनिका गजेंद्रगडकर आपल्याला गीतेचा ‘सारांश’ सांगतात .. गीता म्हणजे .. एक संवाद आहे. कृष्णाने केलेला .. माणसाच्या आयुष्याबद्दलचा, माणसाच्या वाटेला आलेल्या दु:खशोक – यातनांचा, त्याच्या कर्माचा – धर्माचा, भक्तीचा आणि जन्म-मृत्युचाही. गीता तत्व आहे, संगती आहे आणि आत्मशोधाच्या वाटेने घेऊन जाणारा दीपस्तंभही .. गीतेचे हे सार.... ‘सारांश’ ह्या कथेला एक ऊंची देते. मला ह्या तीन कथातून दिसणारी ही देशी-विदेशी-अदेशी माणसं .. खूप काही सांगून जातात आणि मी समजून घेतो जगण्याचा नवा अर्थ. ( मौज प्रकाशन - मार्च २०२१)

‘थेरॅनॉस’ ‘सिलिकॉन व्हॅलीतील साहसी फसवणूक’

‘थेरॅनॉस’ ‘सिलिकॉन व्हॅलीतील साहसी फसवणूक’ - अतुल कहाते सिलिकॉन व्हॅली म्हणजे जगाला डिजिटल वर्ल्ड बनविणारी एक अनोखी वसाहत. अॅडम फिशर ह्यांचे Valley of Genius हे पुस्तक मी वाचले होते. त्या पुस्तकामुळे सिलिकॉन व्हॅलीत नवे उद्योजक कसे निर्माण होतात ह्याची माहिती झाली होती. अतुल कहाते ह्यांचेी ‘थेरॅनॉस’ हे पुस्तक वाचनालयात चाळत होतो. ‘सिलिकॉन व्हॅलीतील साहसी फसवणूक’ अशी पुस्तकाच्या मथळ्याखालील ओळ वाचली आणि हे पुस्तक वाचण्यासाठी निवडले. हा कादंबरीकार आय.टी.तज्ञ. १७ वर्षाचा अनुभव. अनेक आय.टी. कंपन्यात विविध पदावर काम केलेला. ४०००पेक्षा अधिक ब्लॉगचे लेखन केलेला. अतिशय जवळून ह्या क्षेत्रातील उद्योजकाना भेटलेला. त्याचे पुस्तक म्हणजे भन्नाट असणार अशी खात्री होती. हे पुस्तक एका दमात वाचून टाकले आणि आय.टी. क्षेत्रातील म्हणजे सिलिकॉन व्हॅलीतील फसवणूक करणाऱ्या उद्योजकाचे एक वेगळे विश्व समोर दिसले. जिनिअस माणसे ही सुद्धा फसवणूक करणारे उद्योजक कशी होतात?, ह्याची कहाणी म्हणजे हे पुस्तक. स्टीव्ह जॉब्स आणि बील गेट्स हे दोघे आय.टी. मधील तंत्रज्ञ मंडळींचे आदर्श. त्यांच्यासारखे आपणही उद्योजक व्हावे असे अनेक तंत्रज्ञ आणि इंजिनीअर लोकाना वाटणे साहजिक आहे. रोल मॉडेल असलेली ही मंडळी. एलिझाबेथ अॅन होम्स ही वॉशिंग्टन डीसीत ९ ते ५ नोकरी करणाऱ्या मध्यमवर्गीय माणसाची एक हुशार मुलगी. स्टीव्ह जॉब्सच्या कर्तृत्वामुळे खूप प्रभावित झालेली. ‘इनोव्हेशन’चा ध्यास असलेली. नवे तंत्रज्ञान निर्मितीसाठी प्रयत्नशील असलेली. उद्योजक होण्याचे स्वप्न पाहणारी. अशी ही एलिझाबेथ. तिला निर्मिती करावयाची असते रक्त चाचण्याशी संबंधित एक छोटे यंत्र बनविण्याची. त्यासाठी ती सिलिकॉन व्हॅलीतील अतिशय हुशार तंत्रज्ञ आणि शास्त्रज्ञांची नेमणूक करते. त्यासाठी सिलिकॉन व्हॅलीतील छोट्यामोठ्या गुंतवणूकदारांना गाठते. नावाजलेल्या डॉक्टरांची आणि औषधकंपन्यांशी संपर्क साधते. अशी ही अतिशय हुशार तरुणी फसवणूक करणारी अट्टल गुन्हेगार कशी होते, त्याची कथा म्हणजे ‘थेरॅनॉस’ ही कादंबरी. हाताच्या बोटाला हलके सुई टोचून क्रेडिट कार्डाच्या आकाराच्या पांढऱ्या डबी सारख्या वस्तूवर रक्ताचे थेंब गोल करायचे. ती छोटी डबी प्रिंटर कार्टेज सारखी यंत्राच्या खाचेत बसवून रक्ताच्या विविध चाचण्याचे निष्कर्ष काढायचे. ते यंत्र संगणकाला जोडायचे आणि रिपोर्ट डॉक्टरपर्यन्त सहज पोहोचवायचे. असे यंत्र बनविण्यासाठी प्रयत्नशील असणारी एलिझाबेथ. ती स्टँफर्ड विद्यापीठाची प्रेसिडेंट स्कॉलर. थेरपी आणि डायग्नोसिस पासून तयार झालेला शब्द म्हणजे ‘थेरॅनॉस’. अशा रक्तचाचणी यंत्र निर्मितीतून औषधक्षेत्रात क्रांती घडवून आणण्याचे स्वप्न पाहणारी एक उद्योजिका. कार्टेज आणि रीडर ह्यावर एडिसन हे यंत्र निर्मिती करण्याचा उद्योग उभारण्याचा प्रयत्न करणारी एलिझाबेथ. हे उभे करताना ती अनेक हुशार तंत्रज्ञाना आपल्या कंपनीत खेचून आणते. त्यांना आकर्षित करते. तिला सनी बलवानी सारखा मोठमोठ्या गप्पा मारणारा एक सहकारी मिळतो तसेच चेलसीसारखे गुणवंत सहकारी मिळतात. विचारवंत आणि कृतीशील माणसेच नवनिर्मिती करू शकतात हे खरे आहे; पण हे मोहमयी जग तितके सरळ नाही. आणि माणूस नकळत बदलतो आणि तो फसवणूक करणाऱ्या गुन्हेगारी विश्वात कधी प्रवेश करतो हेच लक्षात येत नाही. मग तो निर्माण करतो एक Evil Empire. एलिझाबेथ असे विश्व निर्माण करते. एलिझाबेथला सहकारी तर चांगले मिळतात. पण तिच्या विचित्र स्वभावामुळे कोणीही तिच्या कंपनीत २-३ वर्षापेक्षा अधिक टिकत नाही. नव्याचा ध्यास असलेले हे सहकारी येतात आणि निघून जातात. ते तर सिलिकॉन व्हॅलीचे वैशिष्ट्य आहे. अशा छोट्या कंपनीसाठी हवे असतात भांडवल पूरविणारे गुंतवणूकदार. सिलिकॉन व्हॅलीत असंख्य असे असंख्य गुंतवणूकदार आहेत. अल कॉर्न ह्या भांडवल पूरविणाऱ्या उद्योजकाने स्टीव्ह जॉब्सला नव्वद दिवसाची मुदत असलेला करार करून क्रेडिट अकाऊंट काढून दिले होते. त्याप्रमाणेच गूगलचे निर्माते पेज आणि ब्रिन ह्याना Andy Bechtolsheim सारखा पैसे गुंतवणारा भांडवलदार मिळाला आणि त्याने आस्तित्वात नसलेल्या “Google Inc,” अशा कंपनीच्या नावाने मोठ्या रकमेचा चेक देऊन नवी कंपनीच चालू करून दिली. एलिझाबेथला गुंतवणूकदार कसे मिळवायचे हे चांगलेच अवगत होते. तिने अनेक गुंतवणूकदाराकडून असेच पैसे उभे केले. Fast – Faster – Fastestचे वेड असणारे हे तंत्रज्ञ. त्यांना उभे करावयाचे असते आपले साम्राज्य. शौनक रॉय आणि मोझलीसारखे तिचे सहकारी एलिझाबेथ ही फसवणूक करून उद्योग उभा करते आहे, हे लक्षात आल्यावर तिला सोडून जातात. एलिझाबेथ वॉलग्रीन सारख्या औषधकंपनीला सहज गुंडाळते. राजकीय नेत्यांशी जवळचे संबंध ठेवण्यातही ती चांगलीच तरबेज असते. फसवे गिरी कशी करावयाची, संचालक मंडळात अधिकारी कसे निवडायचे, मोठमोठ्या कंपन्याना कसे आकर्षित करावयाचे, मार्केटिंग आणि सेल्समध्ये तज्ञ असले की गंडा कसा घालायचा हे तिला चांगलेच माहीत होते. अशी ही एलिझाबेथ. ‘वॉल स्ट्रीट जर्नल’चा शोधपत्रकारिता करणारा जॉन क्यारिरू हा पत्रकार कुप मोठा धोका पत्करून फसवणूक करणाऱ्या एलिझाबेथच्या मागे लागतो आणि तिच्या उद्योगाचे भांडं कसं फोडतो हे वाचताना आपण एक थरारपट पहात आहोत असे वाटते. त्यामुळे ही कादंबरी आगळीवेगळी झाली आहे. एलिझाबेथ आणि सनी बलवानी ह्यांच्या दिवास्वप्नामुळे निर्माण झालेला फसवणुकीचा डाव उघडकीला आणला तो क्यारिरू ह्या पत्रकाराने. सिलिकॉन व्हॅलीचा आपल्याला माहीत नसलेला हा एक दूसरा चेहरा. एका वेगळ्या विश्वात घेऊन जाणारी ही कादंबरी. आय,टी./ तंत्रज्ञान क्षेत्रात पैशाच्या मागे लागून फसवणूक करणारे अनेक लोक आहेत हे पाहिले म्हणजे सिलिकॉन व्हॅलीचा हा पैलू आपला भ्रमनिरास करतो. ही कादंबरी अवश्य वाचा आणि हे जग ओळखून घ्या,