पेज आणि ब्रिन – GOOGLE चे निर्माते

दहा वर्षापुर्वीची गोष्ट आहे.  इंटरनेटचे दिवस सुरु झाले होते . आयटी सिटी बंगलोरला मुलीकडे होतो. संध्याकाळची वेळ होती. रात्री जेवायला बाहेर जायचा विचार होता . कोणत्या हॉटेलमध्ये जेवायला जायचे ह्यावर आम्ही बोलत होतो . कोणत्या  हॉटेलमध्ये जायचे आणि कुठे जेवायचे टेबल बुकिंग करायचे ? , हा विषय चालला होता . शेजारी ६-७ वर्षाचा नातू बसला होता. तो त्याच्या बाबांना पटकन म्हणाला , “ बाबा , गूगल कर . हॉटेल शोधून काढ ,फोन नंबर मिळव आणि टेबल बुक कर”. “ गुगल कर” असा सल्ला देणारा तो लहान मुलगा नव्या युगाचा खरा प्रतिनिधी . कुठे काय शोधायचे , हे त्याला त्या वयात गणकयंत्राची फारशी ओळख नसतानाही ऐकून माहित झाले होते . मी थोडासा आश्चर्यचकितच झालो. तसा मी अनेक वर्षे संगणकाशी संबंधित आहे. जग वेगाने बदलत आहे . संगणक आकाराने लहान होतहोत स्मार्टफोनमध्ये सामावले असून त्यांचा वेग वाढत आहे.

Larry Page & Sergey Brin

Adam Fisher “ह्याचे व्ह्याली ऑफ जीनियस” हे पुस्तक वाचतो आहे . त्यांत The Shape of Internet ह्या भागात Larry Page आणि Sergey Brin ह्या Stanford विद्यापीठातील दोन मुलांच्या गंमतीजमती वाचत होतो . हेच ते गूगल चे शिल्पकार . विद्यापीठात प्रवेश घेतला खरा पण त्यांच्या आवडीनिवडी वेगळ्या . डोक्यात भन्नाट कल्पना . त्यांना कॉम्पुटर सायन्स मध्ये Ph.D. करावयाचे होते . त्यांना इंटरनेटवर काही विकायचे नव्हते , विकत घ्यायचे नव्हते . त्यांना इंटरनेटवर ब्लॉग लिहायचा नव्हता किंवा कसलेही लिखाण करावयाचे नव्हते . त्यांना पीएच.डी. साठी संशोधन करावयाचे होते. त्यासाठी नवे शोधून काढणे आवश्यक होते . त्यासाठी माहिती मिळवण्यासाठी गणकयंत्र आणि इंटरनेट ह्याचा वापर करणे आवश्यक होते . ब्रिनला Data मायनिंग करणे आवडत असे. त्या दोघांनी गणकयंत्रावर माहिती जमविणे सुरु केले. त्यावेळी माहिती मिळविणे आजच्यासारखे सोपे नव्हते. हजारो पाने उघडूनही पाहिजे ती माहिती मिळवणे खूपच त्रासदायक होते . तसा तो वैतागच होता . ब्रिनला वाटले की ही माहिती मिळवताना जो प्रोग्राम आहे त्यात गणिती सूत्र वापरले तर नेमकी माहिती मिळविणे सहज सोपे होईल. त्या दोघांनी रात्रंदिवस गणकयंत्राशी झगडून एक प्रणाली तयार केली. आणि त्याच प्रणालीचे आजचे रूप म्हणजे "गुगल". त्यांनी इंटरनेटला तर्कशास्त्रीय , उपयुक्त आणि माहिती शोधक यंत्र बनविले . आज माझा ६-७ वर्षाचा नातू मला माहितीशोधक यंत्र ( गुगल ) वापरून टेबल बुक करा असा सल्ला देतोय.

Larry आणि ब्रिन बद्दल त्यांचे मित्र आणि सहकारी अनेक गंमतीजमती सांगतात. ही मुले Stanford पीएच.डी.शिक्षणासाठी आली . त्यांना पीएच.डी साठी पूर्व परीक्षा देणे आवश्यक होते . ती परीक्षा खूप अवघड असते . दहा परीक्षा उतीर्ण व्हाव्या लागतात . अनेकजण बर्याचवेळा २-३ दा नापास होतात . त्यात २-३ वर्षे जातात. ब्रिन हा अतिशय हुशार मुलगा . पहिल्याच झटक्यात तो सर्व पेपर मध्ये पास झाला . असा हा अतिशय बुध्दिमान . Larry ला तेवढे चांगले यश मिळाले नव्हते . त्याचा कल ऑटोमेशन आणि नव्या कारच्या डिझाईनमध्ये होता .

ब्रिन हा खूप गप्पिष्ट आणि सर्वांशी मैत्री करणारा तर पेज हा खूप कमी बोलणारा – घुमा . दोघेही भिन्न स्वभावाचे . पेजला आपल्याला काय करायचे हे निश्चितपणे माहित होते . १९९५ मध्ये पेजला अत्यंत आधुनिक अशी स्वयंचलित कार तयार करावयाची होती. आजही त्याचे स्वप्न अंतराळात लिफ्टने कसे जाता येईल असे आहे .

Stanford मध्ये अनेक संशोधन प्रकल्प चालू असतात . विद्यार्थी त्यांना आवडलेल्या प्रकल्पात भाग घेतात . ते दोघे 'डिजिटल लायब्ररी' ह्या प्रकल्पात सामील झाले . On Line Information कशी शोधायची ह्यावर काम चालू होते . त्यासाठी तेंव्हा पैसे द्यावे लागत असत . अचूक माहितीसाठी खूप जास्त पैसे द्यावे लागत असत . ब्रिन आणि पेज ह्यांना हे काम आवडू लागलं . ब्रिनला data mining ह्या विषयाची आवड होती तर पेजला वेब पेज शोधणे आणि संशोधनासाठी त्याचा क्रमवार अभ्यास करणे आवडू लागले . पेज २३ वर्षाचा असेल . एके दिवशी पेजला स्वप्न पडले. त्याने सर्व वेब पेज डाऊनलोड केले आणि केवळ त्या पेजच्या लिंक तेवढ्या नोंद करून ठेवल्या . लिंक उघडली की पाहिजे ती माहिती उपलब्ध होईल , असे त्याला वाटले . हे एका स्वप्नात . तो कामाला लागला . वेब मध्ये मागे आणि पुढे कसे जाता येईल हे त्याला करून बघावयाचे होते. त्याचे विचारचक्र सुरु झाले. ब्रिनला माहिती जमविणे आणि त्याचा कसा उपयोग करता येईल ह्याची अधिक आवड होती. पेजने त्याच्या मार्गदर्शक शिक्षकाला आपण सर्व वेबपेज ८ दिवसात लोड करून दाखवितो, असे सांगितले. मार्गदर्शक त्याला म्हणाला , 'करून बघ' . त्याला माहित होते की हे काम ८-१० दिवसांत होणे शक्य नाही. तो मनांतल्या मनांत हसला . पेजने त्यासाठी Web Crawler हा प्रोग्राम लिहिला . संपूर्ण वेब डाउनलोड करणे अवघड होते कारण संगणकाच्या मेमरीची क्षमताच तेव्हढी नव्हती. त्यासाठी किती संगणक लागतील? , त्यांना कसे जोडता येईल ?, पाहिजे ती माहिती पाहिजे त्या संगणकाकडून कशी मिळवता येईल ?, त्यासाठी किती वेळ थांबावे लागेल ?, कळ दाबली की माहिती कशी समोर दिसेल ?, असे अनेक प्रश्न होते . ते महाकठीण काम होते . स्कॉट हसन हा पेजच्या कामात मदत करू लागला . पेजने जावा ह्या भाषेत प्रोग्राम लिहिला होता हसनला लिनक्स अधिक चांगली अवगत होती.  हे सर्व काम पीएच. डी. च्या संशोधनात बसत नव्हते . त्यात ओरिजिनल रिसर्च नव्हते . त्यांच्या हे लक्षांत आले की जावा किंवा लिनक्स मध्ये एव्हढी माहिती जमा करणे शक्य नाही . त्यासाठी त्यांनी पायथोन ह्या संगणकीय भाषेचा वापर करण्याचा विचार केला . १९९६ च्या शेवटी हसनने नवीन Web Crawler लिहून  काढले १५० लाख वेबपेज डाऊनलोड करणे त्यांना शक्य झाले . वेबवर मागे – पुढे पाहिजे त्या पेजवर जाणे शक्य झाले . पेजच्या लक्षांत आले की आपण एक सर्च इंजिन तयार करू शकतो. त्यावेळी अनेक सर्च इंजिन बाजारात होते .पण ते वेगवेगळ्या विषयांचे होते . वैद्यकीय विषयाचे  वेगळे , अभियांत्रिकी विषयाचे वेगळे . त्यांना एकत्र कसे जोडणार ? त्यासाठी ते लोक कसे तयार होणार ? अनेक प्रश्नांचा गुंता होता .त्यावेळी Alta Vista ह्या नावांचे एक वेगवान सर्च इंजिन होते . हे सर्व डिग्री मिळवण्यासाठी उपयुक्त नव्हते . ह्या संबंधी इतर काही लोकांनी आधीच काम करून ठेवले होते . नवे शोधणे आवश्यक होते . त्यामुळे पदवीही मिळणार नव्हती. Web Crawler हा काही गुगलचा शोध नाही . त्यांनी नंतर PageRank शोधून काढले आणि त्यामुळे गुगलची वेगाने वाढ झाली. पेजचे लक्ष होते “ Random Surf” . ब्रिनला पेजची कल्पना आवडली आणि त्यासाठी आवश्यक असलेले गणित ( Eigenvector of a matrix ) वापरून सिस्टीम तयार केली. त्यातून PageRank हा प्रोग्राम तयार झाला . ब्रिनला चार गिगाबाईटचा गणकयंत्र पाहिजे होता . त्यांच्या विद्यापीठात ग्राफिक Lab मध्ये असा गणकयंत्र होता. पेजला त्या गणकयंत्रावर काम करण्याची परवानगी होती. त्यावर त्यांनी PageRank हा प्रोग्राम चालविण्याचा प्रयत्न केला .BackRub हे सर्च इंजिन ही चालवून बघितले .मग नवे  अधिक शक्तिमान सर्च इंजिन बनविण्याचे ठरविले .त्यात अनेक अडचणी आल्या .हसन आणि ब्रिन ह्यांनी ८ आठवड्यात नवे सर्च इंजिन बनविले . त्यावेळी अनेक सर्च इंजिन होते आणि त्यांच्याशी जोडणे ह्या मंडळीना जमले .काही नवे प्रश्न निर्माण झाले . बाकीच्या सर्च इंजिनचे लायसन्स असणे आवश्यक होते. पेजला पीएच .डी पूर्ण करणे अधिक महत्वाचे वाटत होते . ही मंडळी व्हेन्चर कॅपिटल कसे मिळेल ह्याचा विचार करू लागले . माहिती शोधून काढणे म्हणजे १२० इतर सेवा पुरवन्यासारखी एक सेवा असा लोकांचा दृष्टीकोण होता ,१९९७ साल  उजाडले . त्यांनी विद्यापीठातील सर्वं SUN , IBM , Number of PCs जमा केले आणि त्यांचे प्रोग्राम  चालविले. त्यामुळे  विद्यापीठातील सर्व गणकयंत्रे बंद पडली. आणि विद्यापीठाने त्या सर्वाना चांगल्या पद्धतीने विदयापीठ सोडून जाण्यास सांगितले .  गंमत म्हणजे जर तुम्हाला पीएच.डी. करावयाचे असेल तेंव्हा विद्यापीठात अवश्य या असे ही सांगितले . असे हे आगळे विदयापीठ.

त्यांना नवा उत्साह होताच . प्रकल्पाला पैसे कसे उभे करायचे ? , हा मुख्य प्रश्न होता . David Cheriton ह्या त्यांच्या सहकार्याने Andy Bechtolsheim ह्या पैसे गुंतवणार्या व्यक्तीची त्यांच्याशी ओळख करून दिली. पेज आणि ब्रिन इतर सहकार्याबरोबर त्याला भेटायला गेले. Andy ह्यांनी पहिला प्रश्न केला , “ तुम्ही ह्यातून पैसे कसे मिळवणार ?” . त्यांनी ते पैसे कसे मिळवणार ह्याचे तोडकेमोडके उत्तर दिले . Andy ह्यांना त्यात व्यवसाय आहे असे वाटले नाही. मिटिंग संपली . ते उठून जाण्यास निघाले . Andy उठले .त्यांनी कपाटातले चेकबुक काढले . एक चेक लिहिला . त्यांनी ब्रिनला हंड्रेड थाऊजंड डॉलरचा एक चेक दिला . हे सर्व नाट्यमय होते . चेकवर लिहिले होते “ Google Inc.”. ही कंपनी त्यावेळी अस्तित्वात नव्हती. आणि तोच मोठा प्रश्न ब्रिन आणि पेज समोर उभा होता .त्यांची कंपनी नव्हती. कसलीही यंत्रणा उभी नव्हती. जागा नव्हती. गणकयंत्रे नव्हती. त्यांच्याकडे काहीही नव्हते . फक्त आयडिया होती. त्या आयडियावर आधारित प्रकल्प होता .त्यांना पैसे गुंतवणारा  मिळाला आणि त्यांनी GOOGLE INC ही  कंपनी सुरु केली .

अशी ही बुद्धीवान माणसे – Larry Page / Sergey Brin  . असा हा व्हेन्चर भांडवल देणारा - Andy Bechtolsheim . अशी ही जिनिअस माणसे . असे गुंतवणूक करणारा लक्षाधीश . 

Reference: Valley of Genius, “ The Shape of the Internet” , Adam Fisher Pg 268-282 , Hachette Book Group, NY 10104 ( 2018)

Photo credit : Google Image 

औरंगाबादच्या आठवणी - २

औरंगाबादच्या आठवणी - २ 

हीच ती आमची शाळा -न्यु मिडल स्कूल . आज तेथे जिल्हा परिषदेचे कार्यालय आहे . सुरुवातीला ह्याच इमारतीत मराठवाडा विदयापीठ सुरु झाले होते . मी एम .एससी. ला असताना येथेच आमची प्रयोगशाळा होती.आज औरंगाबाद खूपच बदलले आहे. १९५७ साली ही आमची शाळा होती हे अनेकांना माहित नसेल . 

औरंगपुऱ्यातून खडकेश्वरकडे जाणारा रस्ता . माझ्या अनेक आठवणींचा एक धबधबा. १९५७ ते १९६८ पर्यंतचा तो काळ . माझे शालेय जीवन आठवले की मला हा परिसर आठवतो . 

आज जिथे जिल्हा परिषदेचे कार्यालय आहे त्या इमारतीत आमची शाळा होती. न्यू मिडल स्कूल , औरंगाबाद . त्यावेळची एक दिमाखदार इमारत . चित्रात जी इमारत दिसते आहे , त्याच्या उजव्या बाजूला एक छोटी इमारत आहे . तेथे आमचा ६ वीचा वर्ग भरत असे . प्रत्येक वर्गाच्या ३ किंवा ४ तुकड्या होत्या . मी ६ वी ( क ) मध्ये होतो. प्रवेश देतांना हुशार मुलांना निरनिराळ्या तुकड्यात प्रवेश देत असत . एकाच वर्गात हुशार मुले नसत . त्यामुळे तुकड्यामध्ये स्पर्धा असे. ६वी (अ )मध्ये सतीश गोटे, ६ वी (ब ) मध्ये मधुकर दंडारे तर ६ वी (क )मध्ये मी होतो . आमच्यात चांगली स्पर्धा असे. लेंभे सर आमचे मुख्याध्यापक होते . ते एक आदर्श शिक्षक होते  . 

आजही त्यांची ती मूर्ती डोळ्यासमोर उभी राहते. निवृत्त झाल्यावर ते देवगिरी महाविद्यालयाच्या शिक्षण संस्थेत प्रशासनात होते. त्या संस्थेने  मराठवाड्यात इतरत्र महाविद्यालये सुरु केली होती. मी एम. एस सी. झालो . प्राध्यापकीच्या शोधात मुलाखतीला जात होतो. एका मुलाखतीला लेंभे सर समोरच्या  निवड करणाऱ्या मंडळात बसलेले होते . माझी मुलाखत चांगलीच झाली. मी मराठवाडा विद्यापीठात दुसरा आलो होतो. मला त्या संस्थेत प्राध्यापकी मिळाली नाही . कारण मी होतो ब्राह्मण. आमच्याच बॅचचा ३ रा आलेला व मराठा असलेला विद्यार्थी निवडला गेला . त्यानंतर लेंभे सर एकदा मला औरंगपुऱ्यात भेटले . ते म्हणाले , ‘ खरं म्हणजे , तुलाच ती पोस्ट मिळायला पाहिजे होतं . मी काहीही करू शकलो नाही. नरेंद्र ,हे असेच आहे. तुला सर्व कल्पना आलेलीच असेलच’. मी त्यांना काय बोलणार ? मला परभणीच्या कृषी महाविद्यालयात प्राध्यापकी मिळाली होती, हे ऐकून त्यांना आनंद झाला. मी तेथे दीड महिनाच होतो . नंतर मुंबईला भाभा अणू संशोधन केंद्रात एका ट्रेनिंगसाठी माझी निवड झाली . माझे औरंगाबाद सुटले ते सुटले . 

लेंभे सरांनी आम्हाला खूप प्रोत्साहन दिले होते . वादविवाद स्पर्धा असो की नाट्यस्पर्धा .शाळा सर्व स्पर्धात भाग घेत असे . ‘ नवे पाऊल’ हे साक्षरतेवर आधारलेले  नाटक आम्ही सादर केल्याचे आठवते . रानडे वादविवाद स्पर्धेतही भाग घेऊन मी बक्षिसे मिळविली होती. न्यू मिडल स्कूल ही एक आदर्श शाळा होती. सुरुवातीला आमची फीस फक्त चार आणे होती . हुशार विद्यार्थ्यांना महिना ६० रु शिष्यवृत्ती होती. म्हणजे मला शिकण्यासाठी पैसे मिळत होते . शाळेचा परिसर सुंदर होता .शाळेसमोर गोलाकार बाग होती.  मागच्या बाजूला मोठे मैदान होते. शेजारीच मुलींचे सरकारी हायस्कूल होते . आमच्या शाळेच्या इमारतीतच पुढे मराठवाडा विद्यापीठ सुरु झाले . माझे एम. एससी.चे पहिले वर्ष त्याच इमारतीत झाले. समोरच्या इमारतीच्या मागे शेड्स बांधल्या होत्या. तेथेच आमची फिजिक्स लॅब होती. त्यामुळे ही इमारत माझ्याकरिता विद्येचे मंदिरच होते . अशा अनेक आठवणी ह्या इमारतींशी जोडलेल्या आहेत . 

एकेकाळचे न्यू मिडल स्कूल  आणि सुरुवातीचे मराठवाडा विद्यापीठ ह्याच इमारतीत होते. माझा त्या इमारतींशी आणि परिसराशी जवळचा संबंध होता म्हणून ही इमारत मला आजही खूप आवडते . 

भडकल दरवाजाजवळील हेच ते Government Multipurpose High School. आज तेथे महाराष्ट्र शासनाचे एक कार्यालय दिसते . आमच्या शाळेच्या पूर्वी येथे निझामाच्या काळात Intermediate College होते . पदवीपूर्व शिक्षण मिळत असे . पदवी शिक्षणासाठी हैद्राबादला जावे लागत असे . आमची शाळा ही एक देखणी इमारत होती . शाळेच्या मागे प्रचंड मोठे मैदान होते . तेथे आता क्रिडासंकुल उभारण्यात आले आहे .

औरंगपुऱ्याचा रस्ता खडकेश्वरकडे जातो . खडकेश्वर येण्यापूर्वी उजव्या बाजूला नाला ओलांडून गेलं की एक प्रचंड मोठे मैदान लागते. तेथे आतां भले मोठे क्रीडा संकुल उभे आहे. त्याच्या मागे जी इमारत उभी आहे ती म्हणजे आमचे त्यावेळचे सरकारी मल्टीपर्पज हायस्कूल . एकेकाळी निझामाच्या राज्यात ते सिटी कॉलेज होते. पदवीपूर्व शिक्षण तेथे मिळत असे. त्यानंतर पदवी शिक्षणासाठी हैद्राबादला जावे लागत असे.  आमचे मल्टीपर्पज हायस्कुल ते हेच .११ वी पर्यंत ह्या शाळेत शिकलो. आम्हाला नवा अभ्यासक्रम सुरु झाला होता . एस. एस. सी.( दहावी matric) पेक्षा वेगळा . एच .एस.( एम पी) एस.सी . ११वी नंतर सरळ पदवीच्या पहिल्या वर्षात प्रवेश असे . नो पीयूसी . आठवीलाच  ऐच्छिक विषय ठरवायचे. पीसीएम , पीसीबी , आर्ट्स किंवा टेक्निकल . मी टेक्निकल ऐच्छिक निवडले होते . ह्या विषयात सिव्हिल - मेकॅनिकल - इलेक्ट्रिकल - workshop - इंजिनिअरिंग ड्रॉईंग हे ऐच्छिक विषय होते. शाळेच्या मुख्य इमारतीच्या मागे आमचा वेगळा विभाग होता. भोळे सर आमच्या विभागाचे प्रमुख होते. आम्ही जे शिकत होतो ते पाहून आम्ही इंजिनिअर झालो असेच आम्हाला वाटू लागले. पुढे आमचा स्वप्नभंग झाला. ‘ आहे मल्टीपर्पज पण एकही पर्पज पूर्ण न करणारा हा अभ्यासक्रम बंद करा’ असा एक लेख मी मराठवाडा साप्ताहिकात लिहिला होता.  नंतर तो अभ्यासक्रम बंद झाला. दोनचार बॅचचे नुकसान झाले ते झाले. तेंव्हाच्या मुदलियार कमिशनने शिफारस केलेला तो अभ्यासक्रम नंतर बंद झाला. आम्ही मात्र इंजिनिअर होण्याचे राहिले . अभ्यासक्रम चांगला होता पण पुढील शिक्षणासाठी त्याची जोड जमली नव्हती . एकमात्र झाले. मी थोडासा टर्नर, फिटर, इलेक्ट्रीशीअन, ब्लॅक स्मिथ , ड्रॉईंग काढणारा झालो. ते काम आजही मला छान जमते . 

ह्या शाळेत शिक्षक फार चांगले होते . इंग्रजी - मराठी - हिंदी हे त्रिभाषा सूत्र . प्रत्येक भाषा विषय २०० मार्काचे. चार पुस्तके एका भाषेची. गद्य-पद्य- कथा- कादंबरी - व्याकरण ह्याची पुस्तके.  हरी  नारायण आपटे ह्यांची ‘ मी’ कादंबरी आमच्या अभ्यासक्रमात होती. त्यामुळे आम्ही थोडेसे ‘ समीक्षक’ झालो. उजळंबकर सर आम्हाला  इंग्रजी शिकवीत . त्यांचा इंग्रजी क्लास जोरात चाले . मला ते काही फीस न घेता शिकवीत. नव्हे त्यांनी मला त्यांच्या क्लासला आमंत्रित केले होते  .आज जे थोडेफार इंग्रजी येते ते त्यांच्यामुळेच . अफजलखान नावाचे दुसरे एक इंग्रजी शिक्षक होते. खूप जाडे. ते छान शिकवीत असत . वली महंमद आमचे मुख्याध्यापक होते . गोरेपान . शेरवानी घालून येत . जिना टोपी घातलेली असे. दरारा होता त्यांचा. ते ऐटीत शाळेत  फेरी मारीत असत. निझामी राजवटीतला त्यांचा तोरा होता .

आज आमच्या शाळेच्या इमारतीत महाराष्ट्र शासनाचे दुसरेच एक  कार्यालय सुरु झाले आहे असे दिसते . ती शाळा सुद्धा राहिली नाही . भडकल गेटच्या जवळील ती  देखणी इमारत पाहिली की जुन्या आठवणी जाग्या होतात . आयष्याला एक पर्पज देणारी आमची मल्टिपर्पज शाळा. टेक्निकल शिक्षण देतानाही भाषा विषयात विलक्षण गोडी निर्माण करणारी ती शाळा आणि त्यावेळचे शिक्षक . सगळेच विलक्षण . ते शाळेचे दिवस जीवनात खूप काही शिकवून गेले .